سیکل اسقاط کردن خودروهای فرسوده در کشورهای پیشرفته

به گزارش پایگاه خبری سبقت آزاد، طبق قوانین اتحادیه اروپا عمر مفید یک خودرو بین 12 تا 15 سال تعیین گردیده، در حالی که در کشوری مثل ایران، این دوره 35 سال تعیین شده است. با این وجود هنوز در کشور شاهد تردد خودروهایی هستیم که از عمر آنها بیشتر 40 سال می‌گذرد و علیرغم برخورداری از مصرف سوخت بالا، انتشار گازهای آلاینده و آلودگی صوتی، تا به حال هیچ اقدام جامعی برای اسقاط آنها نیز از سوی نهادهای دولتی انجام نشده است و حتی در زمان خرید و فروش به راحتی فک پلاک و معامله می‌شوند. با وجود ارایه مشوقهایی مانند اعطای وام و جایگزینی با خودروهای نو از طرف نهادهای مرتبط، تعداد کمی از این خودروها اسقاط شده و با خودروهای جدید جایگزین شده‌اند. شاید میزان وام در نظر گرفته شده، به حدی نبوده که مالکان خودرو‌های فرسوده را ترغیب کند. به هر حال، استفاده از تجربه کشورهای پیشرفته در زمینه بازیافت خودروهای اسقاطی، راهکار مناسبی برای اصلاح الگوی مصرف در کشورمان خواهد بود. در حال حاضر در سراسر جهان، سالانه حدود 10 میلیون خودروی فرسوده بازیافت می‌شوند. در این مطلب به بررسی فرآیند اسقاط کردن خودروهای فرسوده در کشورهای پیشرفته می پردازیم.

بازیافت خودروهای فرسوده در اتحادیه اروپا:
به دلیل میزان مصرف سوخت بالا، انتشار گازهای آلاینده از اگزوز و صدای زیاد موتور و ایجاد آلودگی صوتی خودروهای فرسوده و قدیمی و برای رفع نگرانیهای زیست محیطی، گروهی از کشورهای عضو اتحادیه اروپا با اتخاذ سیاستهای کارآمد، در سال 1999 توافقنامه‌ای را امضاء کردند که طبق آن قوانین ویژه‌ای برای خودروهای فرسوده وضع نمودند. طبق نتایج آماری منتشر شده، حدود 96% از کل خودروهای فرسوده قاره اروپا در ده کشور آلمان، فرانسه، ایتالیا، اسپانیا، هلند، اتریش، بلژیک، پرتغال، سوئد و انگلستان در حال تردد هستند و به همین جهت این ده کشور طبق توافقنامه ای، قوانینی برای تولید کنندگان خودرو در این کشورها وضع نمودند تا خودروهای تولیدی آنها پس از اتمام عمر مفید، اسقاطی شده و بازیافت شوند تا از انباشتگی خودروهای فرسوده در گورستانهای خودرو اجتناب شود. طبق این قانون، تنها 5% از کل خودروهای اسقاطی امکان انتقال به گورستان خودرو را دارد و 95% آنها باید مورد بازیافت و استفاده مجدد در صنعت قرار گیرد.

بر اساس این توافق، این ده کشور اروپایی باید اقدامات لازم را جهت استفاده مجدد قطعات خودروهای فرسوده انجام دهند؛ همچنین در صورت عدم امکان بازیافت یک قطعه، می‌توان قطعه فرسوده را در سایر خودروها به کار گرفت. این قانون کشورهای عضو را متعهد نموده تا کل خودروهای تولید شده قبل از 1980 مورد بازیافت قرار گیرند و با شروع سال 2006 باید 85% از اجزای یک خودروی فرسوده، قابل بازیافت باشد و همچنین از ابتدای سال 2015 باید حداقل 95% از کل خودروهای فرسوده در اتحادیه اروپا قابلیت بازیافت را داشته باشند. طبق این توافقنامه، خودروهایی که از این پس در کشورهای اتحادیه اروپا به تولید می‌رسند، باید دارای خواص ویژه‌ای مانند مصرف سوخت پایین، جداسازی آسان قطعات، قابلیت بازیافت قطعات و حداقل کاربرد فلزات و مواد سمی باشند. در حال حاضر تعداد مراکز بازیافت خودرو در کشورهای فرانسه، آلمان، ایتالیا و انگلستان به بیش از هزار مرکز افزایش یافته است. این مراکز اجازه فروش قطعاتی مانند موتور، گیربکس و قطعات بدنه و جداسازی موارد آلاینده از خودرو را دارند. بازیافت خودرو شامل اوراق کردن یک خودروی فرسوده و جدا کردن قطعات فلزی، پلاستیکی، لاستیکی و مواد شیمیایی موجود در آن جهت استفاده مجدد در چرخه تولید است. در بین خودروسازان اروپایی، شرکت بی‌ام‌و در زمینه بازیافت قطعات خودروهای فرسوده، رتبه اول را از آن خود نموده است.

بازیافت خودروهای فرسوده در انگلستان:
کنسرسیوم بازیافت خودروی انگلستان(CARE) پروژه‌ای را با همکاری خودروسازان و اوراق کنندگان خودرو آغاز نموده است که هدف آن کاهش ضایعات و میزان دورریز مواد غیرفلزی است. طی این پروژه، روش‌های بازیافتی در زمینه مواد غیرفلزی به کار گرفته می‌شوند که به کمک آنها میزان دورریز مواد اولیه تا 8% کاهش خواهد یافت. مقدار ضایعات مواد غیرفلزی جدا شده از خودروهای فرسوده در سال ۲۰۱۵ به 5% رسید. حدود ۷۵% از وزن یک خودرو، شامل فلزات و ۲۵% دیگر آن حاوی مواد غیرفلزی مانند پلاستیک، لاستیک و شیشه است که مواد دورریز محسوب می‌شوند. در کشور انگلستان هنگامی که عمر مفید یک خودرو به پایان می‌رسد و به اصطلاح، فرسوده می‌شود، به اوراق کنندگان خودرو فروخته می‌شود. قطعاتی که قابل فروش و بازیافت هستند، از خودرو جدا شده و باقیمانده برای کاهش حجم بدنه به دستگاه له کننده (Crusher) فرستاده می‌شود و پس از کاهش حجم، در دستگاه خردکن کرشر به قطعات ریز تبدیل می‌گردد تا ذرات خرد شده فلزی برای بازیافت به کارخانه های نورد فولاد ارسال گردند. دستگاههای خردکن دارای چکش‌های بزرگی هستند که بدنه خودرو را می‌شکنند و آسیاب می‌نمایند تا به قطعاتی به کوچکی یک مشت تبدیل شوند. سپس فلزات آهنی و غیرآهنی از یکدیگر جدا می‌شوند و مواد دیگر دور ریخنه می‌شوند. از آنجا که این دورریزها باعث آلودگی محیط زیست می‌گردند، امروزه در کشورهای پیشرفته سعی دارند تا میزان مواد دورریز را به حداقل برسانند. انواع مختلف پلاستیک در یک مدل خودرو، شناسایی شده و جداسازی می‌شوند. همچنین لاستیکها که حدود 5% وزن یک خودرو را تشکیل می‌دهند، از ضایعاتی هستند که به سبب پایداری زیاد، برای محیط زیست زیان بار هستند. در کشور ایران سالانه حدود هفت میلیون حلقه لاستیک خودروهای سبک و سنگین مصرف می‌شود. به ازای تولید یک لاستیک کامیون، ۲۲ گالن نفت به کار برده می‌شود که در صورت روکش گذاری لاستیکهای فرسوده و بازیافت آنها، معادل ۷۰% در مصرف نفت خام صرفه جویی می‌شود.

بازیافت خودروهای فرسوده در ژاپن:
در سال 2005 خودرو‌سازان ژاپنی تولید خودروهای سبز را اغاز نمودند. دلیل این امر، اجرای قانونی بود که شرکت‌های خودروسازی را به همکاری با صاحبان خودرو ملزم می‌کرد تا خودروهای فرسوده را جمع‌آوری و بازیافت نمایند. از ژانویه 2005 مالکان خودروها موظف شدند تا مبلغ 65 تا 165 دلار به دولت ژاپن بپردازند تا به عنوان بخشی از هزینه بازیافت خودروهای فرسوده صرف شود. به دلیل پر شدن گورستان‌های خودرو و آلودگی محیط زیست گاز کلروفلوروکربن (CFC) موجود در کولر و ایربگ خودروها، دولت ژاپن تصمیم گرفت که تا سال 2015 حدود 95% از خودروهای فرسوده خود را بازیافت نماید. این رقم در سال 2005 حدود 80% بود. یکی از معضلات موجود در فرآیند بازیافت خودروهای فرسوده در ژاپن این است که هزینه بازیافت برای مدل‌ها و اندازه های مختلف خودروها، متفاوت است، به همین جهت، برای تعدیل هزینه بازیافت، باید خودروسازان ژاپنی در مراحل طراحی اولیه محصولات خود از موادی استفاده کنند که با کمترین هزینه و بهترین کیفیت قابلیت بازیافت داشته باشند. پس از اجرای قانون جدید بازیافت خودرو در کشور ژاپن، شرکت نیسان موتور به عنوان دومین خودروساز بزرگ آن کشور، اعلام کرد که اندازه خودروهای تولیدی نیسان و تعداد ایربگ در خودرو روی هزینه دریافتی از مشتری بابت بازیافت آن، تأثیر خواهد داشت و هر قدر که تعداد ایربگ در یک خودرو بیشتر بوده و یا اندازه خودرو بزرگتر باشد، مبلغ بیشتری جهت هزینه مشارکت در بازیافت از مشتریان دریافت می‌شود. در کشور ژاپن، سالانه بین550 تا 700 هزار تن آهن قراضه و سایر قطعات مربوط به خودروهای فرسوده در گورستانهای ویژه انباشته می‌شود که سهم هر دستگاه خودروی سواری تقریبا 190 کیلوگرم است.
در میان خودروسازان ژاپنی، شرکت تویوتا برنامه کاملتری جهت بازیافت خودروهای فرسوده داشته است و برای تولید خودروهای قابل بازیافت پروژه‌هایی در دست اجرا دارد. خودروهای مدل 2005 به بالا که در شرکت تویوتا تولید شده‌اند، از قابلیت تفکیک‌پذیری قطعات و بازیافت بیشتری برخوردارند که زمان و هزینه اسقاط نمودن خودروهای فرسوده و همچنین هزینه نیروی انسانی را به میزان زیادی کاهش داده است. شرکت خودروسازی مزدا نیز کاربرد قطعات قابل بازیافت در فرایند طراحی، تولید و توسعه محصولات مزدا را در برنامه کار خود قرار داده است. در حال حاضر 80% از وزن خودروهای فرسوده شرکت مزدا قابلیت بازیافت دارند و تحقیق در زمینه استفاده مجدد از سپر خودروهای فرسوده نیز ادامه دارد.

بازیافت خودروهای فرسوده در آمریکا:
سالانه حدود 12 تا 15 میلیون خودرو در ایالات متحده آمریکا فرسوده می‌شوند که فلزات و سایر مواد قابل بازیافت آنها مورد استفاده قرار می‌گیرند. قدمت صنعت بازیافت خودرو در کشور آمریکا به 75 سال می رسد و در حال حاضر این فرآیند، شانزدهمین صنعت بزرگ آمریکا محسوب می‌گردد که سالانه 25 میلیون دلار در آمد نصیب دولت این کشور می کند. در این فرآیند بدنه خودروهای فرسوده توسط دستگاههای بزرگ Crasher یا Shredder خرد می شوند و قطعات فلزی آنها جهت بازیافت به شرکت‌های تولید آهن و فولاد ارسال می شود. باقیمانده مواد و قطعات خودرو مانند لاستیک، پلاستیک و شیشه نیز به عنوان دورریز در زیر خاک دفن می‌شوند و در صورت امکان بازیافت می‌گردند. در حال حاضر 75% قطعات خودروهای آمریکایی قابل بازیافت هستند که حدود 30% این مواد پلیمرها و پلاستیکها هستند.
در سال 2009 برنامه ای تحت عنوان سیستم کاهش ضایعات خودرو (CARS) توسط دولت آمریکا تدوین شد که طی آن خودروسازان آمریکایی موظف شدند، میزان مصرف سوخت خودروهای تولیدی خود را کاهش دهند تا مشتریان به خرید خودروهای کم مصرف ترغیب شوند. در این پروژه خودروهای پرمصرف و آلوده کننده محیط زیست اوراق شدند و قطعات آنها بازیافت شد. طبق محاسبات این برنامه، اگر یک خودروی فرسوده با مصرف متوسط سوخت 13 لیتر در صد کیلومتر با یک خودروی جدید با مصرف متوسط 10 لیتر در صد کیلومتر جایگزین گردد، به میزان پنج سال و نیم رانندگی با خودروی کم مصرف، تولید گاز دی اکسید کربن خودروی پرمصرف جبران خواهد شد و این مقدار برای کامیونها و خودروهای سنگین، هشت یا نه سال خواهد بود. این کار با هدف کاهش دی اکسید کربن در محیط زیست انجام گردید، ولی مشاهده شد که برای تولید خودروهای جدید مقدار بیشتری از گاز دی اکسید کربن توسط شرکتهای خودروسازی وارد محیط زیست گردیده است.

برای بازیافت خودروهای فرسوده در کشورهای پیشرفته، ابتدا باتری، لاستیکها و مبدل کاتالیستی خودرو جدا می شوند و سپس مواد سمی موجود در خودرو مانند روغنها و اسید باتری دوباره بازیافت شده و به چرخه مصرف باز می‌گردند. فلزاتی مانند سرب، نیکل و کادمیوم که در باتری خودرو مورد استفاده قرار می‌گیرند، قابل بازیافت بوده و به شرکت‌های مربوطه ارسال می‌شوند. مایعاتی مانند آب رادیاتور و ضد یخ، بنزین، روغن موتور، روغن هیدرولیک فرمان، روغن گیربکس، مایع شیشه شور و گاز کولر تخلیه می‌شوند. مواد سمی دیگر مانند گاز کلروفلوروکربن (CFC)، جیوه و سدیم آزید موجود در ایربگها نیز تخلیه می‌شوند. پلاستیک‌ها و پلیمرهای موجود در سپر، داشبورد و تریم خودرو در صورت امکان برای بازیافت به شرکتهای مربوطه منتقل می‌شوند چرا که حدود 60 درصد از مواد اولیه لایه‌های ترموپلاستیک با درجه خلوص 5/99% قابل بازیافت هستند. همچنین دسته سیم‌ها و قطعات سیم کشی خودرو جدا می‌شوند. حدود 65% از وزن یک خودروی سواری از آهن و فولاد تشکیل شده است که 25% از آن قابلیت بازیافت دارد؛ به همین علت بدنه خودرو برای کاهش حجم توسط کرشر له گردیده و یا توسط Shredder به تکه های کوچکتری خرد می شوند تا برای حمل به شرکت‌های فولادسازی حجم کمتری داشته باشند. بازیافت یک تن از فولاد بدنه‌های خودروها، باعث صرفه جویی 1100 کیلوگرم سنگ آهن، 600 کیلوگرم زغال سنگ و 50 کیلوگرم کربنات کلسیم خواهد شد.