مقدمه:
عبارت فیس لیفت (Face Lift) به معنای ارتقاء ظاهری در صنعت خودروسازی شامل ایجاد تغییرات ظاهری بر روی بدنه خودرو و تزئینات داخل کابین است. اینگونه تغییرات در شرکتهای خودروسازی مطرح دنیا رواج چشمگیری داشته است، به نحوی که خودروسازان بزرگ، دو تا سه سال بعد از تولید و عرضه یک محصول جدید به بازار، اقدام به ایجاد تغییراتی بر روی ظاهر خودرو میکنند و به این ترتیب خودرویی با پلتفرم قبلی، ولی با ظاهری جدید، به بازار ارائه میشود. تولید مدل جدید یک خودرو، ۱۰ سال به طول میانجامد و در این مدت، شرکت خودروساز دو یا سه محصول با فیس لیفت یا تغییرات ظاهری جدید به بازار عرضه میکند. این در حالی است که شرکت خودروساز پس از گذشت ۱۰ سال، پلتفرم خودرو را به طور کلی تغییر میدهد و یک محصول جدید با عنوان جدید به بازار عرضه مینماید. در این مطلب به مقایسه مفهوم فیس لیفت در ایران و جهان میپردازیم.
مفهوم فیس لیفت در خودروسازان جهان: خودروسازان بزرگ جهان که تیراژ تولید بالایی دارند و در هر سال چند مدل خودرو تحویل بازار میدهند، برای توسعه بازار و استفاده بهینه از خطوط تولید یک خودروی خاص، در شکل ظاهری آن خودرو تغییراتی ایجاد مینمایند. این خودروسازان ممکن است در محصولات جدید خود، سه نوع تغییر را ایجاد کنند: Redesign، Major Facelift و Minor Facelift.
1. Redesign (طراحی مجدد):
در این نوع تغییر، محصول جدید به گونهای تغییر میکند که در طراحی مدل جدید، هیچ نشانهای از طراحی خودروی نسل قبل دیده نمیشود و محصول جدید دارای ظاهری متفاوت است که پلتفرم خودرو به طور کلی تغییر مییابد. برای مثال مرسدس بنز C-Class مدل 2014 یک ریدیزاین از مرسدس بنز C-Class مدل 2012 است، چون در آن نشانه ای از طراحی مرسدس بنز نسل قبل نمیبینید. ریدیزاین کردن یا طراحی مجدد یک خودرو به عوامل زیادی مانند تولید بلند مدت یک طرح درخط تولید، ایجاد تحول در طراحی، ارائه طرحهای متفاوت برای رسیدن به یک طرح خاص، بستگی دارد.
2. Major Face Lift (تغییر عمده در ظاهر):
فیس لیفت ماژور، ایجاد تغییرات عمده و اصلی در طراحی خودرو، روی همان پلتفرم قبلی خودرو است که شامل تغییر طراحی ظاهر بدنه خودرو، تغییر عمده طراحی کابین و داشبورد، افزایش آپشنها و تجهیزات جدید و حتی تغییر نوع موتور خودرو است. مثلا رنو داستر نسبت به رنو لوگان دچار فیس لیفت عمده شده است؛ چرا که طراحی بدنه، نوع کلاس خودرو، چراغهای جلو و عقب، داشبورد و حتی گیربکس و موتور خودرو نیز تغییر یافتهاند، ولی روی همان پلتفرم قبلی ساخته شده است.
3. Minor Face Lift (تغییر جزئی در ظاهر):
در فیس لیفت مینور، طرح کلی بدنه و داشبورد حفظ میگردد و تغییرات جزئی در ظاهر خودرو ایجاد میشود. مثلا مرسدس بنز C-Class سال 2012 نسبت به مدل 2010 دچار فیس لیفت مینور یا جزئی شده است، چرا که تنها طراحی سپر و چراغهای جلو دچار تغییرات ناچیزی شده است.
هر شرکت خودروسازی، عملا چند سال بعد از تولید یک محصول خود و یکنواخت شدن ظاهر آن برای مشتریان، برای به دست آوردن مجدد سهم بازار و از دست ندادن مشتریانش، تغییراتی در طراحی بدنه، اتاق و یا امکانات آن محصول ایجاد مینماید و آن را به عنوان یک مدل فیس لیفت به بازار ارائه میکند. برخی اوقات این تغییرات حتی شامل تغییر نوع موتور خودرو نیز میشود و در اکثر اوقات ممکن است پلتفرم خودرو نیز دچار تغییرات گردد. در زمانی که ظاهر یک خودرو در بازار دچار یکنواختی میگردد و مشتری خود را از دست میدهد، یک طراحی مجدد یا ریدیزاین مناسب و به موقع از کمپانی سازنده آن، باعث بازگشت محبوبیت بازار نسل جدید این خودرو میگردد. سیر تحول یک مدل خودرو بر اساس احساس نیاز شرکت سازنده آن و با توجه به پارامترهای متعددی صورت میگیرد؛ پارامترهایی مانند زمان تولید یک خودرو در خط تولید بدون تغییرات ظاهری، تغییرات ظاهری در رقیبان مدل مورد نظر، بالا رفتن تکنولوژی و کاهش محدودیتهای طراحی، استفاده بهینه از خط تولید، به خطر افتادن جایگاه یک مدل خودرو در بازار و تغییر سیاستهای شرکت سازنده، در تغییر و تحول یک مدل خودرو تأثیر خواهند گذاشت. خودروسازان مطرح دنیا در زمینه طراحی خودرو پیشرفتهای زیادی نمودهاند و معمولا خود آنها دارای مراکز تخصصی طراحی هستند و یا با یک یا چند شرکت تخصصی طراحی بزرگ قراردادهای کلان منعقد میکنند. طرحهای زیادی توسط مراکز تخصصی خودرو برای تغییر مدلهای تولیدی به خودروسازان ارائه میگردد و از بین آنها بهترینها برای تولید مدل کانسپت انتخاب میشوند و در خصوص طرح کانسپت از طریق رونمایی در نمایشگاههای بین المللی، از مردم نظرسنجی میشود. البته بسیاری از خودروهای کانسپت با وجود اینکه در نمایشگاههای بین المللی خودرو مورد استقبال افراد زیادی قرار میگیرند، ولی به دلیل طراحی خاص و نیاز به سرمایه گذاری هنگفت برای تولید آنها، در حد یک کانسپت باقی میمانند و تنها نشانههایی از طرح آن، در طراحی مدلهای جدید و طرحهای آینده کمپانی استفاده خواهد شد. طراحان برتر دنیا اکثرا از کشورهای ایتالیا یا آلمان هستند که با شرکتهای معروف خودروسازی دنیا و یا شرکتهای تخصصی طراحی خودرو در زمینه تغییر ظاهری خودرو(فیس لیفت) همکاری میکنند.
با بررسی طراحی بدنه خودروهای پرطرفدار خارجی، به این نکته پی خواهیم برد که علیرغم اعمال تغییرات در مدل اینگونه خودروها، فرم اصلی و طراحی بدنه آنها تغییر خاصی نکرده و تا حدودی ثابت و قابل شناسایی باقی میماند. این امر به دلیل وجود ژن مشترک یا همان DNA یکسانی است که در طرح خانواده آنها وجود دارد. به عنوان مثال، برای محصولات کمپانی پورشه آلمان تا چندین سال امکان تولید وجود دارد، چرا که مشتریان پورشه خواستار محصولاتی با همان طرح اولیه پورشه هستند و چنین خودروسازی تنها با توجه به الزامات قانونی و محدودیتهای زیست محیطی، با حفظ طرح اصلی و DNA خودرو، تغییرات فیس لیفت خود را بر روی محصولات جدیدش انجام میدهد.
خودروسازان کره جنوبی با بکارگیری مدیران، مهندسان و طراحان شرکتهای مطرح خودروسازی دنیا گامهای بلندی در زمینه طراحی خودرو و فیس لیفت نمودن مدلهای قبلی خود برداشتهاند. در این شرکتهای خودروسازی تغییرات ظاهری و سیستمی به یکباره انجام میشود و هر چند سال یک بار مدل جدیدی با تغییر طراحی و ارتقاء موتور و سیستمهای ایمنی جدید توسط آنها ارائه میشود. به همین دلیل، طول عمر یک مدل خودرو در خط تولید این کارخانهها از 10 سال به 4 سال کاهش یافته است و نسل جدید یک خودرو با ایجاد تغییرات در طراحی ظاهری، کیفیت، ایمنی و حتی تغییر موتور به بازار ارائه میشود. خودروسازان بزرگ دنیا در حال حاضر برای تغییرات مدل 10 سال بعد برنامه ریزی و طراحی میکنند و در مدت چهار تا پنج سال چند مدل کانسپت طراحی کرده و یک مدل جدید با ظاهر جدید و تغییر طرح کلی به بازار عرضه مینمایند. حتی خودروسازان چینی در سالهای اخیر با آرایش خودروهای خود و کپی کاری از خودروسازان بزرگ، بدون توجه به مشخصات فنی محصولاتشان، توانستهاند به مدلی موفق و مناسب برای فیس لیفت کردن خودروها و به دست آوردن بازار کشورهای جهان سوم تبدیل شوند و این در حالی است که زمان فیس لیفت برخی خودروهای چینی حتی تا دو سال کاهش یافته است.
مفهوم فیس لیفت در خودروسازان ایران:
در چند سال اخیر، خودروسازان ایرانی نیز به اهمیت تغییر ظاهری محصولات یا همان فیس لیفت پی بردهاند، ولی با توجه به اینکه عمر این هنر یا صنعت در شرکتهای خودروسازی داخلی کم است، لذا باید برنامههای منسجمتری برای این امر تدوین نمایند. فرآیند تغییر ظاهر خودرو یا فیس لیفت در خودروسازی ایران از چهار سال قبل آغاز گردیده که دارای روندی مثبت بوده است، هر چند که خودروسازان ایران در ابتدای مسیر فیس لیفت هستند، ولی به دلیل ارزیابی مثبت روند تغییر ظاهر خودروهای داخلی، باید مورد تشویق قرار گیرند و تجهیزات و تسهیلات مورد نظر برای پیشبرد این امر باید توسط مسئولین به خودروسازان ارائه شود. در این خصوص باید از تجربیات خودروسازان بزرگ دنیا استفاده کرد، چرا که اینگونه شرکتها در زمینه تغییر طراحی یا فیس لیفت محصولات خود با شرکتهای تخصصی طراحی خودرو قرارداد منعقد میکنند و طی چندین سال از مشاوره طراحی آن شرکت بهره میبرند، ولی در ایران با توجه به تیراژ پایین تولید خودرو و همچنین عدم وجود شرکتهای طراحی خودروی بین المللی، این امر هنوز امکان پذیر نشده است. روال تغییر طرح در ایران کمیمتفاوت است و معمولا بعد از ارائه مشخصات طرح اولیه توسط خودروساز، با استفاده از برگزاری مسابقه طراحی بین طراحان خودروی کشور، چند طرح خاص انتخاب میشوند و در خصوص طرحهای ممتاز از یک جامعه آماری شامل مشتریان و مصرف کنندگان، نظرخواهی صورت میگیرد و پس از نظرسنجی، طرح انتخابی اکثریت مردم برای اجرا، نهایی میگردد.
برای مشتریان ایرانی اولویت اول در خرید خودرو، قیمت است و تجهیزات و امکانات خودرو در اولویتهای بعدی قرار میگیرند، از این رو خودروسازان داخلی برای فروش خودروهای فیس لیفت خود، باید هزینههای تولید را به نحوی تنظیم نمایند که مشتریان توانایی و امکان خرید خودرو را داشته باشند. در این راه بخش آکادمیک علوم مهندسی خودروی کشور در حال طراحی و ارائه یک پلتفرم مشترک است تا چند خودرو بر مبنای آن تولید گردد. در این روند، به دلیل یکسان بودن پلتفرم محصولات، هزینههای تولید کاهش یابد و اکثر هزینههای تولید در بخش طراحی بدنه و داشبورد که در معرض دید مصرف کننده هستند، صرف خواهد شد.
متأسفانه در خودروهای ایرانی، DNA مشترک طراحی وجود ندارد و خودروسازان داخلی الزامی برای وفادار ماندن به طرح اولیه و DNA مشترک خانواده محصولاتشان نمیبینند. از همین رو ارائه یک مدل جدید در بازار با تنوع نظرات مشتریان و مصرف کنندگان مواجه خواهد شد و به همین دلیل طراحی ظاهری خودروهای داخلی تغییر چندانی نکرده و اکثر تغییرات در زیر در موتور و در سیستمهای آلایندگی، روشنایی یا کیسه هوای آنها اتفاق میافتد ولی در خودروسازان خارجی به دلیل برنامه ریزیهای دقیق، کلیه این تغییرات به یکباره انجام میشوند و تنها در مدت 4 سال، مدل جدید یک خودرو با تغییرات عمده ظاهری و تکنولوژیک به بازار عرضه میشود. این در حالی است که در ایران تغییرات یک مدل خودرو براساس نیازهای ضروری انجام میشوند که با توجه به عدم تغییر ظاهری خودرو، باعث قابل مشاهده نبودن بسیاری از تغییرات انجام شده میگردد. در ایران فیس لیفتهای سایپا X111، پارس تندر و سورن از نمونههای موفق خودروسازان داخلی محسوب میشوند که به ترتیب تغییر یافته خودروهای پرایدهاچ بک، رنو تندر و سمند هستند.
مثلا وانت آریسان بعد از نیم قرن به عنوان فیس لیفتی برای پیکان وانت معرفی شده است که علاوه بر تغییرات ظاهری، به کولر، استاندارد آلایندگی و فرمان هیدرولیک مجهز شده است، در صورتی که در خودروسازان خارجی، این تغییر مدل تنها در مدت چهار الی پنج سال صورت میگیرد. البته ذکر این نکته لازم است که تغییرات ظاهری کوچکی مانند تغییر چراغ، گلگیر یا در موتور، همانند تغییری که در خودروی سایپا132 نسبت به سایپا131 ایجاد شد، برخلاف تصور عامه، بسیار مشکل بوده و به تستهای مختلف فنی، هزینه بالا و زمان زیادی نیاز دارد، یا مثلا نصب موتور ملی و ترمز ABS بر روی خودروی سمند که نتیجه فعالیتهای مهندسی بوده است و با توجه به بضاعت خودروسازان داخلی، قابل تقدیر است. خودروسازان موفق بین المللی از هم اکنون تغییرات طرح 10 سال بعد خود را برنامه ریزی میکنند، در صورت که خودروسازان داخلی، امروز به رفع ایرادات محصولات جاری میپردازند و کارهایی را انجام میدهند که باید چند سال قبل به آنها میپرداختند، مثل کاهش میزان آلایندگی خودروها، طراحی گیربکسهای اتوماتیک و تولید موتورهای سبک. به عنوان مثال، فیس لیفت دنا بعد از 15 سال از خودروی سمند تولید و به بازار عرضه گردید، در حالی که خودروسازی مانند هیوندای یا تویوتا در این مدت، 4 یا 5 تغییر طرح کلی داشتهاند و چند مدل مختلف به بازارهای جهانی عرضه کردهاند. کوتاه کردن زمان تغییرات طراحی و ظاهری محصولات داخلی، نیازمند ایجاد مراکز تخصصی طراحی و توسعه خودرو است و از طرف دیگر، خودروسازان باید فعالیتهایی نظیر مطالعات بازار و نیازسنجی مصرف کنندگان را جدیتر بگیرند. علیرغم اصلاحات فنی و تغییرات زیادی که از ابتدای تولید خودروی پراید در آن ایجاد شده، متاسفانه به چشم مشتریان نمیآید، چرا که ظاهرآن نسبت به آن زمان تغییر زیادی نکرده است.